قدس آنلاین: پس از واقعه عاشورا نهضت مهم دیگری به وجود آمد که مهم‌ترین وظیفه آن پاسداشت مظلومیت و حقانیت سیدالشهدا و ستمکاری و دنیاپرستی سپاه معاویه بود. این بزرگداشت در همان روزهای نخستین پس از حادثه توسط امام سجاد و حضرت زینب(ع) و بعدتر توسط شیعیان مخصوص حضرت مانند جابر بپا داشته شد و به این ترتیب تا به امروز نهضت عظیمی در سرتاسر جهان شکل گرفته که در هر منطقه‌ای رنگ و بوی فرهنگ خاص خودش را دارد. اما انقلاب اسلامی پس از پیروزی، این حرکت خودجوش مردمی را به عرصه اجتماع کشاند و شهرها و روستاها به مدد فضای اجتماعی شکل گرفته پس از انقلاب، هر کدام پاسداشت این واقعه را باشکوه‌تر و گسترده‌تر از سال‌های پیش برگزار می‌کردند. اما امروز که بار دیگر به واسطه رعایت مسائل بهداشتی ناشی از ویروس کرونا این اجتماعات عظیم تبدیل به روضه‌های محلی و خانگی شده، رواست بار دیگر نگاهی به روضه‌های محلی و ظرفیت‌های آن بیندازیم و ابعاد مختلف اجتماعی آن را واکاوی کنیم.

در این میان نخستین موضوعاتی که به ذهن می‌رسد اهمیت روضه‌های خانگی و محلی و اثرات اجتماعی آن در جامعه امروز است.

این موضوع بهانه‌ای شد تا با حجت‌الاسلام حیدر همتی، مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) گفت‌وگو کنیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید.

نگاه اسلام به مسئله فردگرایی و جمع‌گرایی ذومراتبی است

حجت‌الاسلام همتی در ابتدا با اشاره به دو حوزه فردی و اجتماعی در فقه اسلامی عنوان کرد: در دین اسلام دو نگاه فردی و اجتماعی به مسائل وجود دارد که هر کدام مکمل دیگری است. درواقع در میان کسانی که غلبه را بر فردیت می‌دانند و کسانی که جمع را اولویت می‌دهند نگاه اسلام، نگاه ذومراتبی از فرد به اجتماع است؛ یعنی تربیت فرد در محیط کوچک و آماده‌سازی او برای محیط‌های بزرگ. به طور مثال خانواده به عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی، محل تربیت انسان برای ورود به جامعه قلمداد می‌شود.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) در ادامه توضیح داد: مسجد نیز که به عنوان مکان تربیت فرد در محیط محدود به شمار می‌رود در حکومت اسلامی قرار است فرد را برای محیط گسترده‌تر اجتماعی آماده کند. بنابراین از خانواده تا مسجد و از مسجد تا رابطه با ولایت در حکومت اسلامی حرکتی است که از مکان محلی شروع شده و در محیط گسترده اجتماعی امتداد پیدا می‌کند. یعنی تربیت اجزا برای شکل‌گیری و تمرین زیست در اجتماع کلان. مثال دیگر در این حوزه حج است، اعمال حج نیز در عین فردیت، تمرینی برای زیست در جامعه بزرگ و گسترده است.

این استاد حوزه علمیه با اشاره به غفلت برخی افراد از تربیت فردی و محلی و هشدار درباره پیامدهای آن گفت: غفلت از تربیت جزئی و محدود، فرد را در اجتماعات بزرگ دچار بحران می‌کند. غایت دین در اجتماع رخ می‌دهد، اما فرایند حرکت از فردیت و تربیت‌های محدود به سمت زیست مؤمنانه اجتماعی است و حدیث شریف کسا نیز به نوعی اشاره به همین تربیت خانواده‌محور دارد. به عنوان مثال در سنت دینی نیز در مسئله نماز در فقه آمده است که در هر منزلی در حد امکان گوشه‌ای را برای محل نماز در نظر بگیرند و در آنجا سجاده پهن کنند یا مثلاً در بازارهای قدیم گوشه‌ای همیشه مسجد وجود داشته است و در کنار آن، مسجد جامع هم بوده است. یعنی هم در مقیاس فردی و هم در مقیاس اجتماعی، دین برنامه خاص خودش را دارد و طوری برنامه‌ریزی کرده است که هر دو در یک راستا قرار بگیرند. مسجد در خانه، در محله، در بازار تا اینکه به مسجد جامع ختم می‌شود؛ این سلسله مراتب اثرات تربیتی داشته است.

روضه‌های خانگی قدرت نرم شیعه محسوب می‌شود

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) در ادامه با تأکید بر ضرورت برپایی مجالس روضه محلی در شرایط خاص جهان گفت: درحقیقت شیعه در یک اختناق سیاسی و اجتماعی شدیدی روضه‌ها را نگه داشته است. اختناق حاکمان بنی‌امیه و بنی‌عباس با آن همه جنایات و محدودیت‌هایی که ایجاد می‌کردند قابل مقایسه با خطر ویروس کرونا نیست. بنابراین شیعه به راحتی می‌تواند از این بحران هم عبور و مثل همیشه این سنت دینی و فرهنگی را حفظ کند. سبک و مدلی که اهل بیت(ع) نیز در ترویج و تبلیغ مکتب تشیع برگزیدند نخست در اوج خفقان، دوم بدون وجود امکانات و حتی در اسارت و کنترل اجتماعی بوده است. درحقیقت روضه‌های خانگی سنگر مبارزه شیعه در طول تاریخ بوده و قدرت نرم شیعه محسوب می‌شود.

حجت الاسلام حیدر همتی با بیان اینکه یکی از راه‌های زنده نگه داشتن عزای سیدالشهدا(ع) در شرایط امروز برپاداشتن روضه‌های خانگی است، تصریح کرد: روضه‌های خانگی واحدهای خرد اجتماعی هستند که تبعات تربیتی زیادی داشته‌اند. سیستم تربیتی دین ما نه کل‌محور مطلق است و نه فردمحور مطلق؛ بلکه میان کل و جزء ارتباطی برقرار می‌کند و جزء در یک فرایند به کل وصل می‌شود. متأسفانه به خاطر برخی رویکردهایی که به مسئله اجتماعی بودن دین پدید آمد ما فردیت و جزءنگری‌ها را فراموش کردیم و اجتماعات عظیمی را تشکیل دادیم، در حالی که آن نگاه‌های تربیتی که در فردیت وجود داشت را کمتر در اجتماعات بهره‌برداری می‌کنیم.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) تهدید بیماری کرونا را فرصت احیای روضه‌های خانگی قلمداد کرد و ادامه داد: روضه‌های خانگی اثرات تربیت فردی را تقویت می‌کند و خود این مسئله زمینه‌ای است برای شکل‌گیری اجتماعات دینی. بنابراین می‌توان از این فرصت تاریخی استفاده و روضه‌های خانگی را بار دیگر احیا کرد که همواره جزو راهبردهای سیاسی و مبارزاتی شیعه در طول تاریخ بوده است.

اجتماع عاشورا از فرایند روضه خانگی و محلی شروع می‎شد

حجت الاسلام همتی به یکی از آسیب‌های سال‌های اخیر موجود در هیئت‌های مذهبی اشاره کرد و گفت: تمرکزگرایی و فراموشی هیئت‌های خانگی یا محلی یکی از مهم‌ترین آسیب‌های هیئت‌های مذهبی در سال‌های اخیر است که تحت تأثیر هیئت‌های پرجمعیت و پرهیاهو قرار گرفتند. درحالی که اجتماع عاشورا از فرایند روضه خانگی و محلی شروع می‎شد، به گونه‌ای که قطره قطره جمع می‌شد و اتصال دریا به قطرات بوده است و جدا شدن این امر امروزه چالش‌های تربیتی عمیقی را رقم زده است.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) با تأکید بر اینکه روضه‌های خانگی همواره محور تربیت اهل خانه و همسایگان بوده است، عنوان کرد: روضه‌های خانگی ظرفیت عظیمی برای جذب انسان‌های حق پذیر بوده اما متأسفانه با ورود هیئت‌های کلان، این ظرفیت عظیم و ارزشمند رفته رفته کمرنگ و به فراموشی سپرده شده است. یعنی در اجتماعات کلان عزاداری، به واسطه گستردگی آن، خبری از مراقبه‌های فرد به فرد و ارتباط مستقیم روحانی با عزاداران نیست.